عسل دیابتی چیست؟
متاسفانه یکی از شایعترین بیماریهایی که در میان ایرانیان و مخصوصا جوانان در حال افزایش است، انواع مختلف دیابت است. طبق آخرین آمارهای تکان دهنده که توسط مراکز بهداشتی و درمانی منتشرشده است، ۱۰٪ ایرانیان، یعنی حدودا ۸ میلیون نفر با این بیماری دست و پنجه نرم میکنند.
با توجه به ترکیب قندی عسل و محدودیت مصرف قند در بیماران دیابتی و حتی در دهههای قبل که هنوز دانش محققین در ارتباط با بیماری دیابت و عسل دیابتی کامل نبود، اینطور عنوان می شد که عسل طبیعی برای بیماران دیابتی بهطورکلی منع مصرف دارد.
اما در سالهای اخیر با تحقیقات جدید مشخص شده است که عسل به دلیل دارا بودن طیف وسیعی از قندهای تک قندی (فروکتوز و گلوکوز)، دوقندی (ساکارز، مالتوز، ترهالوز و تورانوز) و سهقندی (ملیزیتوز، مالوتریوز), یک محلول اشباع از قندها است که در حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد وزنش را همین قندها تشکیل میدهند.
نکتهی مهم این است که اغلب این قندها دارای شاخص گلیسمی پایینی هستند. قند فروکتوز بهعنوان قند غالب عسل که در حدود ۴۰ درصد وزن عسل را شامل میشود، شاخص گلیسمی ۱۹ دارد و بدون نیاز به هورمون انسولین وارد بافتها و سلولها شده و تأثیر کمی در افزایش قند خون (گلوکوز) دارد.
علاوه بر این, حضور طیف وسیعی از آنزیمها، ترکیبات آنتیاکسیدانی، باکتریهای پروبیوتیک، ویتامینها و عناصر معدنی باعث شده است که مصرف متعادل عسل دیابتی در بلندمدت تأثیرات مثبتی بر روی بیماران دیابتی داشته باشد.
شاخص گلیسمی در عسل دیابتی چیست؟
شاخص گلیسمی یا شاخص گلوکوز که به اختصار به آن GI هم میگویند، معیاری است برای اندازهگیری سرعت بالا رفتن سطح گلوکز یا همان قند خون, پس از خوردن نوع مشخصی از غذا.
این شاخص یک رتبهبندی از کربوهیدراتها در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ است که با توجه به اینکه سطح قند خون را بعد از خوردن چقدر بالا میبرد, به سه دسته کلی شاخص گلیسمی پایین (کمتر از ۵۵)، شاخص گلیسمی متوسط (۵۵ تا ۷۰) و شاخص گلیسمی بالا (بیشتر از ۷۰) تقسیم میشوند. غذاهایی که در مقیاس گلیسمی پایین هستند، بهآرامی و بهطور پیوسته, و غذاهایی که شاخص گلیسمی بالا دارند، بهسرعت گلوکز را آزاد میکنند.
شاخص گلیسمی تنها یک عدد است, اما به شما ایدهای میدهد که بهوسیله آن میتوانید بفهمید کربوهیدرات داخل غذا با چه سرعتی به گلوکز تبدیل میشود. هر چه عدد این شاخص گلیسمی کمتر باشد، تأثیر آن غذا بر روی قند خون نیز کمتر خواهد بود.
باید توجه داشت که شاخص گلیسمیک تنها در مورد سرعت افزایش قند خون به شما اطلاعات میدهد ولی در خصوص میزان افزایش چیزی نمیگوید. به همین منظور میبایست از بار گلیسمیک استفاده کرد. بهعنوان مثال هندوانه از شاخص گلیسمیک بسیار بالایی در حدود ۸۰ برخوردار است که نشان میدهد با خوردن هندوانه قند خون شما بهسرعت افزایش مییابد, ولی باید توجه کنید که در یک وعده متوسط از هندوانه, مقدار کمی کربوهیدرات وجود دارد و بنابراین مقدار بار گلیسمیک آن حدود ۵ است که عدد بسیار پایینی است.
- مواد غذایی با شاخص گلیسمی پایین (کمتر از ۵۵): مانند حبوبات (عدس، نخودفرنگی و لوبیا)، بیشتر میوهها (سیب، هلو، گیلاس و گلابی)، مغزها و سبزیجات.
- مواد غذایی با شاخص گلیسمی متوسط (۵۵ تا ۶۹): مانند سیبزمینی شیرین، نان گندم، خرمای تازه، موز، انجیر و عسل.
- مواد غذایی با شاخص گلیسمی بالا (بیشتر از ۷۰): مانند برنج سفید، شربت ذرت، سیبزمینی پختهشده، باقلا.
میزان شاخص گلیسمی و ساکارز عسل دیابتیها چقدر است؟
عسل مایعی غلیظ و سرشار از قندهای ساده با غالبیت قندهای فروکتوز و گلوکوز است. از این رو میتواند بهعنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی قند و انرژی مطرح گردد. ۸۰ تا ۸۵ درصد وزن عسل را کربوهیدراتها و بهویژه قندهای فروکتوز (۴۴ – ۳۰ درصد)، گلوکوز (۴۰ – ۲۲ درصد) و ساکارز (۷ – ۰.۲۵ درصد) تشکیل میدهد.
بهطور کلی عسل به دلیل ماهیت قندی که دارد در اغلب منابع بهعنوان یک ماده غذایی با شاخص گلیسمی متوسط (کمتر از ۷۰) طبقهبندی میشود و در مقایسه با سایر شیرینکنندهها از جمله گلوکوز (شاخص گلیسمی ۱۰۰)، لاکتوز (شاخص گلیسمی ۹۰) و شکر (شاخص گلیسمی ۶۸) شاخص گلیسمی پایینتری دارد.
علاوه بر این وجود مقادیری از ویتامینها، مواد معدنی، آنزیمها و ترکیبات مؤثر دیگر است که ارزش تغذیهای بسیار بالایی به آن بخشیده است و در نتیجه عسل طبیعی بعنوان عسل دیابتی میتواند جایگزین مناسبی برای شیرینکنندههایی اعم از قند و شکر و شیرینکنندههای مصنوعی باشد.
آیا شاخص گلیسمی همه عسلها یکسان است؟
بر اساس جداول بینالمللی شاخص گلیسمی عسلهای مناطق مختلف بین ۳۲ تا ۸۷ گزارش شده و این امر نشان دهندهی تفاوت میان شاخص گلیسمی عسلهای مختلف و اثرات متفاوت آنها بر قند خون پس از مصرف است.
تنوع گیاهان شهدزای مؤثر در تولید عسل و نسبت فروکتوز به گلوکوز عسل از عوامل مؤثر بر GI هستند. بر این اساس هرچه نسبت فروکتوز به گلوکوز عسل بیشتر باشد، شاخص گلیسمی آن کمتر است.
پس شاخص گلیسمی پایین و البته اینکه عسل دیابتی اصل از چه گل یا گیاهی توسط زنبورعسل تولید شده است, مثلا گیاه زولنگ، گلرنگ، شوید، بادام کوهی و رازیانه, بعنوان دو شاخص مهم برای انتخاب عسل دیابتی اصل, مخصوص برای بیماران دیابتی محسوب میشود.
از آن جایی که شاخص گلیسمی قند فروکتوز معمولا ۲۰ می باشد، عسلهای طبیعی، سالم و خام که دارای فروکتوز بیشتری هستند, دارای شاخص گلیسمی پایینتری خواهند بود. برای مثال شاخص گلیسمی عسل اقاقیا ۳۲، عسل نمدار ۵۵ – ۴۹، عسلهای معمولی ۵۸، عسل کلزا ۶۴، عسل شبدر ۶۹ و عسلک ۸۹ اعلام شدهاست.
عسلهای طبیعی خام و حرارت ندیده، در مقایسه با عسلهای تغذیهای پاستوریزه و حرارت دیده، شاخص گلیسمی پایینتری دارند. بدیهی است که عسلهای با شاخص گلیسمی پایینتر, انتخاب مناسبتری برای بیماران دیابتی خواهند بود.
خواص عسل دیابتی
افزایش انسولین در بدن
یکی از تحقیقات انجامشده که بر روی بیش از ۵۰ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۱ انجام شده در این زمینه ثابت میکند که عسل به نسبت قند شکر, تاثیرات کمتری بر قند خون داشته و همچنین سطح پپتید C را افزایش میدهد. پپتید C مادهای است که هنگام تولید انسولین در بدن آزاد میشود و باید در سطح نرمال باقی بماند تا ترشح انسولین کاهش نیابد.
کاهش مشکلات و خطرات قلبی در بیماران دیابتی
برخی از شواهد موجود در تحقیقات انجامشده در این زمینه ثابت میکند که عسل دیابتی میتواند چندین عامل خطر بیماری قلبی که در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ شایع است را کاهش دهد. عسل دیابتی میتواند سطح کلسترول LDL، تری گلیسریدها و التهابات را کاهش دهد.
درمان و بهبود زخمهای دیابتی
از عسل دیابتی نه تنها به صورت خوردنی، بلکه به صورت موضعی بر روی زخمهای دیابتی نیز استفاده می شود. تحقیقات انجام شده در این زمینه ثابت میکند که مالیدن عسل دیابتی بر روی زخمهای دیابتی، میتواند در بهبودی سریع این زخمها موثر باشد و حتی در مواردی از قطع شدن عضو نیز جلوگیری کند.
مشخصه عسل های دیابتی چیست؟
عسلهای طبیعی، سالم و خام که دارای میزان فروکتوز بالاتری باشند, انتخاب بهتری برای بیماران دیابتی هستند (طبیعتا پائین بودن ساکارز عسل دیابتی دلیل مهمی برای انتخاب درست میباشد).
عسل طبیعی به این معنا که حاصل فرآوری شهد گلها توسط زنبورعسل و بدون هیچگونه تغذیه با شربتها (اعم از شربت شکر و یا شربت فروکتوز) باشد.
عسل سالم یعنی عاری از هرگونه بقایای شیمیایی اعم از سم و نهادههای شیمیایی باشد.
عسل خام یعنی بدون هیچگونه فرآیند حرارتی، پاستوریزاسیون و فیلتراسیون که منجر به کاهش خواص عسل گردد.
عسلهایی که این سه ویژگی را داشته و ترجیحاً دارای فروکتوز و یا نسبت فروکتوز به گلوکوز بیشتری باشند، شاخص گلیسمی پایینتری دارند و قند خون را به میزان کمتری افزایش میدهند و در نتیجه انتخاب بهتری برای بیماران دیابتی هستند.
بهترین عسل های دیابتی کدامند؟
- عسل اقاقیا
- عسل قنقال
- عسل عناب
- عسل زرشک
- عسل گون
- عسا اکالیپتوس
- عسل کنار
- عسل آویشن
- عسل چهل گیاه
بهترین روش مصرف عسل برای بیماران دیابتی
برای بیماران دیابتی با قند خون بالاتر از ۲۵۰, یک قاشق غذاخوری در روز, به صورت ناشتا. همچنین میتوانید روزانه یک قاشق غذاخوری گرده گل همراه با یک لیوان آب بخورید.
برای بیماران دیابتی با قند خون پایینتر از ۲۵۰, یک قاشق غذاخوری در صبح و یک قاشق غذاخوری در شب, به صورت ناشتا. همچنین میتوانید روزانه یک قاشق غذاخوری گرده گل همراه با یک لیوان آب بخورید.
البته در این شرایط, بایستی مصرف سایر شیرینکنندهها اعم از قند و شکر و نبات به حداقل برسد تا در بلندمدت تاثیرات مثبت عسل بر قند خون و سلامت عمومی بیماران دیابتی محرز گردد.
